13. മുകുരം   

 

ലക്ഷണം (പ്രയോഗം) - മൂലം:-

 

മദ്ധ്യമാനാമികാനമ്രെ അംഗുഷ്ഠോപി പരസ്പരം |                   58 

യദ്യാരഭേരൻസ്പർശായ മുകുരസ്സകരോ മതഃ ||

 

ഭാഷ:- നടുവിരലും മോതിരവിരലും മടക്കി, അവയുടെ അഗ്രം പെരുവിരൽ തൊടുവാൻ ആരംഭിക്കതക്കവണ്ണം നിർത്തിയാൽ അതിന്നു മുകുര-മുദ്ര എന്നു പറയുന്നു.

 

വിനിയോഗം (ഉപയോഗം) - മൂലം:- 

 

ദംഷ്ട്രാ വിയോഗോ ജംഘാ ച നിതംബോ വേദ സൊദരൗ |            59

സ്തംഭശ്ചോലൂഖല വേഗീ പിശാചഃ പുഷ്ടിരിത്യപി ||

 

ഏകാദശസമാദിഷ്ടാ സംയുക്തമുകുരാഃ കരാഃ |                      60

വിമതോ ഭ്രമരോ രശ്മിഃ കോപസ്സുഷ്ഠു ച കങ്കണം ||

 

ഗ്രിവാംഗദം നിഷെധോപീത്യയുക്ത മുകുരാനവ |                61

 

ഭാഷ:- ദംഷ്ട്രം, വിരഹം,  കണങ്കാൽ, അരപ്രദേശം, വേദം, സോദരൻ, തൂണ്‌, ഉരൽ, വേഗമുള്ളവൻ, പിശാച്, പുഷ്ടി - ഈ 11 പദാർത്ഥങ്ങളെ രണ്ട്കൈകൊണ്ടും; അനിഷ്ടൻ, വണ്ട്, രശ്മി, കോപം, നല്ലത്, വള, കഴുത്ത്, തൊള്‍വള, നിഷേധം - ഈ 9 പദാർത്ഥങ്ങളെ ഒരുകൈകൊണ്ടും മുകരമുദ്രയിൽ കാണിക്കണം.