20. വർദ്ധമാനകം

 

ലക്ഷണം (പ്രയോഗം) - മൂലം:-

 

സ്പൃശേൽ പ്രദേശിനീ യത്ര രേഖാമംഗുഷ്ഠ മദ്ധ്ഗാം ||           78

കുഞ്ചിതോദഞ്ചിതാശ്ശേഷാസ്സഹസ്തോ വർദ്ധമാനകഃ |

 

ഭാഷ:- ചൂണ്ടുവിരൽ പെരുവിരലിന്റ നടുവിലെ രേഖയിൽ ചേർക്കു-കയും മറ്റുള്ള വിരലുകൾ ക്രമേണ പൊങ്ങിച്ച് മടക്കുകയും ചെയ്താൽ അതിനു വർദ്ധമാനകമുദ്ര എന്ന് പറയുന്നു.

 

വിനിയോഗം (ഉപയോഗം) - മൂലം:- 

 

സ്ത്രീകുണ്ഡലം രത്നമാലാ ജാനുയോഗീ ച ദുന്ദുഭിഃ ||            79

 

19. സര്‍പ്പശിരസ്സ്   

 

ലക്ഷണം (പ്രയോഗം) - മൂലം:-

 

[1]അംഗുല്യസ്സംഹതാഃ സ്സര്‍വ്വാഃ സഹാംഗുഷ്ഠേന യസ്യ ച |

തഥാ നിമ്നതലശ്ചൈവ സ തു സര്‍പ്പശിരാഃ കരഃ ||                                                     76

 

ഭാഷ:- എല്ലാ വിരലുകളും ചേര്‍ത്ത് അല്പം ഉള്ളിലേക്ക് മടക്കിയാല്‍ അതിനു സര്‍പ്പശിരസ്സ്മുദ്ര എന്ന് പറയുന്നു.    

 

വിനിയോഗം (ഉപയോഗം) - മൂലം:- 

 

ചന്ദനം ഭുജഗോ മാന്ദ്യമര്ഘ്യം വികിരണം മുനിഃ |

18. മൃഗശീര്‍ഷം (മൃഗശീര്‍ഷകം)     

 

ലക്ഷണം (പ്രയോഗം) - മൂലം:-

 

മദ്ധ്യമാനാമികാ മദ്ധ്യമംഗുഷ്ഠോ യദി സംസ്പ്ര്ശേല്‍ ||           74

മൃഗശീർഷക ഹസ്തൊയം കഥിതഃ കവിപുഗവൈഃ |            

 

ഭാഷ:- നടുവിരലും മോതിരവിരലും അല്പം മടക്കി, അവയുടെ താഴെ നടുവിലെ രേഖയില്‍  പെരുവിരലിന്റെ തല സ്പര്‍ശിച്ചാല്‍ അതിന്ന് മൃഗശീർഷകമുദ്ര എന്നു പറയുന്നു

 

വിനിയോഗം (ഉപയോഗം) - മൂലം:- 

 

സംയുക്ത ഏവ ഹസ്തോയം മൃഗേ ച പരമാത്മനി ||            75

 

17. ത്രിപതാകം     

 

ലക്ഷണം (പ്രയോഗം) - മൂലം:-

 

അംഗുഷ്ഠഃ കുഞ്ചിതാകാരസ്തർജ്ജനീമൂലമാശ്രിതഃ ||              72

യദി സ്യാത്സകരഃ പ്രോക്തോ ത്രിപതാകാ മുനീശ്വരൈ |          

 

ഭാഷ:- പെരുവിരൽ കുറഞ്ഞൊന്നു മടക്കി ചൂണ്ടുവിരലിന്റെ താഴത്തെ സന്ധിയോട് ചേർത്താൽ അതിന്നു ത്രിപതാകമുദ്ര എന്ന് പറയുന്നു.

 

വിനിയോഗം (ഉപയോഗം) - മൂലം:- 

 

അസ്തമാദിരയേ പാനം ശരീരം യാചനം ബുധെഃ ||              73

16. പല്ലവം    

 

ലക്ഷണം (പ്രയോഗം) - മൂലം:-

 

മൂലഞ്ചാനാമികാംഗുല്യാ അംഗുഷ്ഠോ യദിസംസ്പൃശേത് |             68

യസ്മിംസ്തു നൃത്തശാസ്ത്രജ്ഞൈഃ പല്ലവസ്സകരഃ സ്മൃതഃ ||

 

ഭാഷ:- പെരുവിരൽ മോതിരവിരലിന്റെ അടിയിലെ സന്ധിയില്‍ ചേര്‍ത്തു-പിടിച്ചാൽ അതിന്ന് പല്ലവമുദ്ര എന്ന് പറയുന്നു.

 

വിനിയോഗം (ഉപയോഗം) - മൂലം:- 

 

വജ്രം പർവ്വത ശൃംഗഞ്ച ഗോകർണ്ണൗ നേത്രദീർഗ്‌ഘിമാ |          69

മഹിഷഃ പരിഘഃ പ്രാസോ ജന്തുശൃഗം ച വേഷ്ടനം ||

 

15. സൂചീമുഖം    

 

ലക്ഷണം (പ്രയോഗം) - മൂലം:-

 

മദ്ധ്യാനാമികാപൃഷ്മംഗുഷ്ഠോ യദി സംസ്പൃശേത് |                         64

കനിഷ്ഠികാ കുഞ്ചിതാ ച സൂചിമുഖകരസ്തു സഃ ||

 

ഭാഷ:- നടുവിരലും മോതിരവിരലും മടക്കി അതുകളുടെ പുറത്തെ പെരുവിരൽ ചേർക്കുകയും ചെറുവിരൽ നല്ലവണ്ണം മടക്കുകയും ചെയ്താൽ അതിന്ന് സൂചീമുഖമുദ്ര എന്നു പറയുന്നു.

 

വിനിയോഗം (ഉപയോഗം) - മൂലം:- 

 

ഭിന്നമുത്പതനം ലൊകോ ലക്ഷ്മണഃ പാതമന്യതഃ |              65

14. ഭ്രമരം   

 

ലക്ഷണം (പ്രയോഗം) - മൂലം:-

 

നമിതാ തർജ്ജനി യസ്യ സ ഹസ്തൊ ഭ്രമരാഹ്വയഃ ||

 

ഭാഷ:- ചൂണ്ടുവിരൽ നടുവിൽ മടക്കിയാൽ അതിന്നു ഭ്രമരമുദ്ര എന്നു പറയുന്നു.

 

വിനിയോഗം (ഉപയോഗം) - മൂലം:- 

 

ഗുരുത് ഗാനം ജലം ഛത്രം ദന്തി കർണൌ മനീഷിഭിഃ |           62

ഭ്രമരാഖ്യാസ്തു സംയുക്താ ഹസ്താഃ പഞ്ച സമീരിതാഃ ||

 

ഗന്ധർവ്വോ ജന്മഭീതിശ്ച രോദനം നാട്യകോവിദൈഃ |              63

13. മുകുരം   

 

ലക്ഷണം (പ്രയോഗം) - മൂലം:-

 

മദ്ധ്യമാനാമികാനമ്രെ അംഗുഷ്ഠോപി പരസ്പരം |                   58 

യദ്യാരഭേരൻസ്പർശായ മുകുരസ്സകരോ മതഃ ||

 

ഭാഷ:- നടുവിരലും മോതിരവിരലും മടക്കി, അവയുടെ അഗ്രം പെരുവിരൽ തൊടുവാൻ ആരംഭിക്കതക്കവണ്ണം നിർത്തിയാൽ അതിന്നു മുകുര-മുദ്ര എന്നു പറയുന്നു.

 

വിനിയോഗം (ഉപയോഗം) - മൂലം:- 

 

ദംഷ്ട്രാ വിയോഗോ ജംഘാ ച നിതംബോ വേദ സൊദരൗ |            59

സ്തംഭശ്ചോലൂഖല വേഗീ പിശാചഃ പുഷ്ടിരിത്യപി ||

12. അര്‍ദ്ധചന്ദ്രം

 

ലക്ഷണം (പ്രയോഗം) - മൂലം:-

 

അംഗുഷ്ഠം തർജ്ജനിഞ്ചാപി വർജ്ജജയിത്വേതരക്രമാൽ ||

ഈഷദാകുഞ്ചിതാ യത്ര സോർദ്ധചന്ദ്രകരസ്മൃതഃ |                55

 

ഭാഷ:- പെരുവിരലും ചൂണ്ടുവിരലും ഒഴിച്ചു, ശേഷമുള്ളവ ക്രമത്താലെ കുറഞ്ഞൊന്നു മടക്കിയാൽ അതിന് അർദ്ധചന്ദ്ര മുദ്ര എന്നു പറയുന്നു.

 

വിനിയോഗം (ഉപയോഗം) - മൂലം:- 

 

യദ്യർത്ഥശ്വകിമർത്ഥശ്ച വൈവശ്യഞ്ച നഭസ്ഥലം ||

ധന്യോ ദൈവം സതിശ്ചാപി തൃണം പുരുഷകുന്തളം |                56

11. അഞ്ജലി

 

ലക്ഷണം (പ്രയോഗം) - മൂലം:-

 

കരശാഖാശ്ചവിശിഷ്ടാ മദ്ധ്യം ഹസ്തതലസ്യതു ||

കിഞ്ചിദാകുഞ്ചിതായസ്യ [1]ലുഠിതം സോജഞലിഃ കരഃ     |            51

 

ഭാഷ:- വിരലുകളെല്ലാം തമ്മിൽ തൊടിക്കാതെ നിർത്തുകയും കയ്യിന്റെ അടി (ഉള്‍ഭാഗം) അല്‍പം മടക്കുകയും ചെയ്താൽ അതിന് അഞ്ജലിമുദ്ര എന്നു പറയുന്നു.

 

വിനിയോഗം (ഉപയോഗം) - മൂലം:- 

 

പ്രവർഷം വമനം വഹ്നിഃ പ്രവാഹഃ പ്രസ്വനഃ പ്രഭാ ||